Кытай жана таажы вирусу, же кеч айтылган сырлар
Жылдын башкы окуясы COVID-19 вирустук пандемия болуп биринчи жолу 2019-жылдын ноябрь айынын аягында Ухань шаарында табылган. SARS 2003 вирусуна окшош вирустун биринчи очогу жөнүндө Ухань шаарынын дарыгерлери, анын ичинде шаардагы борбордук оорукананын офтальмологу Ли Вэньлян (李文亮) билдирди. Бийлик дарыгерлерди “социалдык туруктуулукка шек келтирген ушактарды таратканы үчүн” деп жазалаган, бирок ошол эле учурда ДССУга белгисиз вирус (ага чейин Си Си жетектеген саясый бюро) башталгандыгы жөнүндө кабарлаган. Кийинчерээк Ли Вэньлян өзү COVID-19дан көз жумуп, Кытайдын социалдык тармактарындагы коомдук нааразычылыктын жүзүнө айланат.
Коронавирустун адамдан адамга жугуу фактысын таануу үчүн КЭР жетекчилигине үч жума убакыт талап кылынды. Ошол мезгилде КЭРде оорунун саны жүздөгөн адамга жетип, инфекция жуккан учурлар чет өлкөлөрдө байкала баштаган. 23-январда Кытай жетекчилиги олуттуу чараларды көрө баштады: Ухань жана Хубэй (湖北) провинциясындагы башка ири шаарлар карантинге алынып, бүткүл өлкө боюнча Кытайдагы жаңы жылдык иш-чаралары жокко чыгарылып, кыймылга чектөө киргизилди. Февраль айынын ортосунда Кытайда эпидемия туу чокусуна жетип, төмөндөй баштаган. 9-мартта эле Си Цзиньпин Ухань шаарында өлкө эпидемияны жеңгенин жарыялаган. Андан бери Кытайда негизинен обочолонгон жергиликтүү учурлар катталды.
Октябрь айында Кытай Эл Республикасы COVAX демилгесине кошулуп, учурда 20дай өлкө COVID-19 вакцинасынын үстүндө иштеп жатат. Алардын алтоо дүйнөнүн 10дон ашуун өлкөсүндө клиникалык сыноолордун акыркы баскычында турат. Эксперименталдык дозалар дүйнөдө биринчилерден болуп КЭРдин миллиондон ашуун жашоочусун кабыл алды жана Пекин жаңы жылга чейин дагы 50 миллионду эмдөөнү пландаштырууда.
SARS сабактары: эмнени үйрөнүп, эмнени үйрөнө элек?
SARS эпидемиясынан бери Кытай менеджменттин натыйжалуулугун көтөрүп келе жатат, бирок Кытайдын саясый вертикалындагы түзүмдүк кемчиликтер вирустун эрте кармалышына тоскоол болду.
Кытайлык бийликтин бюрократизациясы төмөндөн жогору карай байланышууну кыйындатат: алгачкы этаптарында борбордук жана жергиликтүү саламаттык сактоо органдарынын ортосунда маалымат алмашуу бир нече күнгө жана жумага созулган.
Дагы бир көйгөй – коррупция. Ооруларды көзөмөлдөө жана алдын алуу боюнча Кытай комитети коронавирустук тесттерди өндүрүү үчүн эксклюзивдүү укуктарды берүү үчүн үч Шанхай фирмасынан пара алганы белгилүү болду. Бул ооруну жуктуруп алгандарды аныктоону жайлатышы мүмкүн жана январь айында эпидемиянын кесепетин жоюу кечиктирилишинин себептеринин бири болушу ыктымал.
Ошондой эле эпидемиянын биринчи айларында Пекин өз жүзүн жоготуп албоо үчүн ДССУ менен маалымат алмашууну жайлаткан. Кытай Эл Республикасы башка чоң өлкөлөргө караганда кадимки жашоого эрте кайтып келген. Бул негизинен Кытай режиминин ресурстарды тез мобилизациялоонун уникалдуу жөндөмү аркылуу мүмкүн болду: ооруканаларды бир нече жумада куруп, жалпы улуттук саламаттык сактоо кодекстерин киргизип, миллиондогон адамдарга кам көрүүнү камсыз кылды.
Жамиля Нурманбетова
"Азия Ньюс" гезити
