Нургүл Акимова: “Улуттук банк социалдык жоопкерчиликти сезиши керек”
-- Нургүл айым, учурда карпайым калк оор күндөрдү кечирүүдө. Көпчүлүк үй-бүлө банктардан алган насыяларын төлөй албай кыйналууда. Үч ай тыныгуу беришти, бирок пандемияга байланыштуу элдин иши жүрүшүп кеткен жок. “Кандайдыр бир жеңилдиктер болбойбу? Же пайыздарын азайтпайбы?” деп көпчүлүк эл Улуттук банктын жетекчиси Толкунбек Абдыгуловго нааразы болушууда...
-- Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюму (ДСУ) 2020-жылдын 11-мартында жогорку деңгээлде кабыл алынган коронавирус оорусу COVID-19 пандемиясын жарыялап, анын дүйнөлүк жайылышын билдирген. Ошондон бери дүйнө жүзү боюнча коронавирустун тез арада жайылышы саламаттык сактоо жаатындагы глобалдык кризиске себеп болду.
Пандемиянын башталышы Кыргыз Республикасынын экономикасын өнүктүрүүнүн макроэкономикалык божомолдун солгундашына жана 500 млн. АКШ долларына бааланган төлөм теңдеминин тартыштыгынын келип чыгышына алып келди. Бул божомол мурда болуп көрбөгөндөй белгисиздик менен мүнөздөлөт.
Кыска убакыттын ичинде коронавирустун айынан келип чыккан дүйнөлүк пандемия көптөгөн адамдардын өмүрүн алып кетти, ошондой эле күнүмдүк жеке жана ишкердик жашоосун үзгүлтүккө учуратты.
Дүйнө жүзүндөгү башка мамлекеттер сыяктуу эле Кыргыз өкмөтү да ар кандай тармактардагы фирмаларга, жеке ишканаларга катуу чектөөлөрдү киргизип, социалдык алыстыкка чакырып жана ден соолукту коргоо саясатын жүргүзүштү. Мындан улам макроэкономикалык көрсөткүчтөрдүн дисбалансы төлөм теңдеминин тартыштыгын шарттап, улуттук валютанын курсуна таасир эте баштады.
Саламаттык сактоо сыяктуу тармактарда суроо-талап көбөйгөнү менен, ресторандар, авиасаякат жана туризм сыяктуу тармактарда суроо-талап төмөндөдү. Жеке үй чарбаларындагы жалпы сатып алуу жөндөмдүүлүгүнө жана керектөөгө да таасирин тийгизди. Жеке түзүмдөрдөгү жумуштардын кыскарышы жана көптөгөн жабыр тарткан секторлордо банкроттун кесепетинен улам, керектөөлөрдүн жана чыгымдардын азайышы 2020-жыл аяктаганча дагы начарлай бериши мүмкүн. Ошол эле учурда көпчүлүк тармактар жабдуу көйгөйүнө туш болушат. Анткени өкмөт маанилүү эмес тармактарды чектейт, ал эми жумушчулар үйлөрүндө калууда. Бул жердеги ишканалар бир катар көйгөйлөргө туш болушат: анын ичинде ден соолукка керектүү чараларды көрүү, өндүрүштү жана суроо-талапты кыскартуу, ошондой эле жеткирүү түйүнүнүн үзгүлтүккө учурашы.
Тейлөө чөйрөсүндөгү 300 миңден ашык жумушчулар күн сайын тейлөөгө болгон талаптын төмөндөшүнө же жоктугуна дуушар болушту. Керектөөчүлөр оюн-зоокту жана саякат сыяктуу маанилүү, өтө маанилүү эместерди кыскартуудан улам тейлөө тармагындагы суроо-талапты төмөндөткөндөн төмөндөттү.
Мамлекеттик чектөөлөр ресторандар менен мейманканалардын жабылышына, меймандостук жана туризм индустриясынын кирешелеринин бир кыйла төмөндөшүнө алып келди. Ресторан индустриясында тамак-аш жеткирүүгө же алып кетүүгө уруксат берилет. Эс алуу иш-аракеттеринин жабылышы (кинотеатрлар, спорт имараттары, театрлар, музейлер ж.б.) бул тармактарга олуттуу оорчулуктарды алып келди. Натыйжада, тейлөө жана өндүрүш тармактарынын көпчүлүгү өз ишин токтотууга аргасыз болушту.
-- Насыя төлөөдөгү кыйынчылыктарга токтолсок?
-- Насыя боюнча иштегендердин дээрлик бардыгынын насыяны тейлөөдө көйгөйлөрү бар экени таңкалычтуу эмес. Кыргызстанда 1 миллиондон ашык адам насыя алышат. Бул жагдайда Улуттук банктын таасири же кийлигишүүсү иш орундарын жана бизнес ишин сактап калуу үчүн болуп көрбөгөндөй маанилүү. Товарларды жана кызматтарды өндүрүүчү ишканаларды насыялоо чарасын жеңилдетүү банкроттун жана жумуш ордун жоготуунун алдын алат.
Кийинкиге жылдырылган төлөмдөр боюнча чечимдер эч кандай жардам же жеңилдик берген эмес. Себеби, кийинкиге калтыруу өргүү бербейт жана карызды капиталдаштыруудан улам, кредиторго оорчулук күчөйт.
Менин оюмча, Улуттук банк өзгөчө абалды таанып, банктарга коммерциялык банктардын балансында карыздарды эсепке алууга мүмкүндүк бериши керек. Болбосо, кыйынчылыктарга кабылгандарды куткаруу оор. Улуттук банк мамлекеттик уюм катары жарандар алдындагы социалдык жоопкерчиликти терең сезип, оор күндөрдөн куткарып алуу жолдорун сунуштоо – бүгүнкүнүн аткара турган эң зарыл иштеринин бири.
Жамиля Нурманбетова
"Азия Ньюс" гезити
