Өлкөбүздөгү мүмкүнчүлүктөрдү эгоисттик максаттарга колдонуу убактысы өттү...
Берлиндеги Чыгыш өлкөлөрүнүн илимий изилдөө институтунда иштеп, Гамбург университетинде докторлук диссертациясын жактап, Брюсселдеги эркин университетте окуп, магистратура жана бакалавр даражасына ээ болгон Азамат Темиркулов аналитикалык пикири менен бөлүштү.
Урматтуу олигархтар!
Адамзат оор мезгилдерге туш болот. Себеби, дүйнө бир эле учурда бир нече олуттуу кыйынчылыктарды баштан кечирип жатат. Жакынкы Чыгыштагы согуш, эң олуттуу каржылык кризис, мунай газ согушу, пандемия – мына ушунун баардыгы климаттык өзгөрүүнүн фонунда болууда.
Метеорологдор жана эл аралык уюмдар 2020-жылы жана жакынкы жылдарда жылуулук планетасы үчүн ысык, суук, өрт, суу ташкыны жана түшүмдүн үзгүлтүккө учурашы тууралуу эскертүүлөрдү берүүдө. Бул боюнча абдан көп мисалдарды келтирсек болот.
2020-жылдын март айында планета рекорддук көрсөткүчкө чейин ысыды, анын натыйжасында Европа, Америка кургакчылыкка кептелди. Ушул жагдайда БУУнун дүйнөлүк азык-түлүк программасынын аткаруучу директору Дэвид Биасли, COVID-19 пайда болгонго чейин эле, 2020-жылы экинчи дүйнөлүк согуштан кийинки дүйнөдөгү эң ири гуманитардык кризис келерин эскерткен. “Биз глобалдык пандемия менен гана эмес, ошондой эле глобалдык гуманитардык катастрофанын алдында турабыз” деди Биасли. “Ачкачылык элеси болуп көрбөгөндөй реалдуу жана коркунучтуу. Эң начар сценарийде ачкачылык ондогон өлкөлөргө коркунуч туудурат” (BBC, https://www.bbc .com / russian / features-52437166).
Айдоо аянттарынын чектелгендигине байланыштуу Кыргызстан азык-түлүк импортуна өтө көз каранды. Импорт азайып, мигранттар кайтып келген учурда, жергиликтүү өндүрүштөгү азык-түлүккө суроо-талап дагы жогорулайт. Мындан тышкары, жакырчылыктын көбөйүү коркунучу бар. Себеби, жумушсуздуктун деңгээли көтөрүлүп, мигранттар кайтып келишет, алардын акча которуулары өлкөгө келбей калат жана экономиканын көптөгөн тармактарында кирешелүүлүк төмөндөйт. Экономикалык кризис мамлекеттик кирешелердин азайышына алып келет. Мунун баардыгы Кыргыз Республикасынын тышкы мамлекеттик карызын төлөөнүн туу чокусуна кептелген 2021-2025-жылдарда орун алат. Мамлекеттик бюджеттин тартыштыгы эмгек акы төлөөгө, социалдык төлөмдөргө жана мамлекеттик сатып алууларга терс таасирин тийгизет.
ЭВФтин башкы экономисти Гита Гопинат айткандай, “учурдагы кризис чындыгында планетардык мүнөзгө ээ жана бир дагы өлкө андан кутула албайт. Чоң депрессиядан кийин биринчи жолу өнүгүп келе жаткан экономикалар рецессияга туш болушат”. (Би-Би-Си, https://www.bbc.com/russian/news-52285432)
Эң коркунучтуусу, социалдык-экономикалык кризис стихиялуу башаламандыктарга алып келип, тез арада кесепеттерин алдын ала айтуу кыйын, саясый каршылыктарга айланып кетиши ыктымал...
Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин жана өкмөттүн кийинки курамы ушул көйгөйлөрдүн баардыгына каршы турууга аргасыз болот. Алар Кыргызстандын заманбап тарыхындагы эң оор, орчундуу жана чечүүчү учурга туш болушат. Кыргызстан ушул кыйынчылыктардын баардыгын жеңип, туруктуулукту сактай алышы алардан көз каранды. Демек, булар жогорку компетенттүү, билимдүү, тажрыйбасы мол, мамлекеттик көйгөйлөрдү жана аларды чечүү жолдорун жакшы түшүнгөн адамдар болушу шарт.
Ошондуктан, жогорудагы сапаттарга ээ эмес, бирок ири бизнеси бар, парламенттин кийинки чакырылышында өзүңө орун сатып алууну ойлогондордун жалпысына кайрылам: саясый партиялардын тизмесинен өзүнө орун сатып алгандан кийин, саясатта же мамлекеттик кызматта жүрүп, бизнес ишиңиздин кызыкчылыгын коргой албай каларыңызды түшүнүшүңүз керек. Анткени, азыркы дүйнөдө ачык-айкындуулук болсо да, айрыкча эң олуттуу коомдук мезгилде экономикалык кризис сиздин жеке ишиңизди жасоого тоскоолдук жаратат. Сизден социалдык көйгөйлөрдү чечүү талап кылынат. Өзүңүздүн ордуңузду сатып алууга короткон ири каржыны кайтарып ала албай каласыз. Мындан тышкары, мамлекеттик бюджеттин үнөмдөлүшү керектигине байланыштуу, сиз эми мамлекеттик ишмерлердин баардык материалдык артыкчылыктарынан пайдалана албайсыз. Мамлекеттик мүмкүнчүлүктөрдү тар, эгоисттик максаттарда колдонуу убактысы азыркы кризиске байланыштуу кайтарылгыс болуп өтүп жатат.
Жогоруда баяндалгандай, саясый же мамлекеттик кызматта жүргөндүн ордуна, сиз биздин мамлекеттин гана эмес, ошондой эле эл аралык бейөкмөт уюмдардын жана жакында мыйзамсыз түзүлгөн экспорттолгон активдерди кайтарып берүү менен алектенген БУУнун атайын тобунун көңүлүнүн астында каласыз. Эгерде сиздин азык-түлүк кризиси жана жакырчылык менен күрөшүүгө билимиңиз жетишсиз болсо, анда сиз ачка, ачууланган элди Акүйдүн терезелеринин алдында гана эмес, өз үйүңүздүн терезелеринин алдында да тобокелге саласыз.
Сиз отурган жек көрүүчүлүктүн тобокелчилигине туш болосуз. Биздин өлкөнү жемкорлор 28 жыл бою тоноп, ушундай абалга жеткирген. Сөздүн түз маанисинде, бул жек көрүүчүлүккө бетме-бет кабылуу коркунучу бар, бирок эми ал мындан ары шылдыңдоо менен билдирилбейт. 2005-2010-жылдар жөн гана жылуу сезилиши мүмкүн.
Ошондуктан, кризис шартында, сиз социалдык көйгөйлөр менен эмес, анын көлөмүн жана жумуш ордун сактап калууга аракет кылып, өз ишиңиз менен алектенсеңиз жакшы болот. Андан тышкары, Жогорку Кеңешке жаңы саясый ишмерлерди, ишбилги, кынтыксыз жана калк арасында терс эмоцияларды жаратпаган адамдарды кантип алып келүү жөнүндө ойлонуп көргөнүңүз оң. Алар өлкөнү оңдой турган “күч” болуп калышы керек.
Азамат Темиркулов, саясый илимдердин доктору
"Азия Ньюс" гезити
