-- Ооба, бул ыр Советтер Союзунун атактуу ырчысы Марк Бернстин жашоосундагы эң акыркы ыр болгон. Ал эми авар элинин айтылуу акыны Расул Гамзатов бул ырды кантип жазып калган тарыхы да кызыктуу.

-- Өтө кайгылуу экен?

-- Жүрөк чыдагыс согуштун тагы... Түндүк Осетиянын Дзуарикау айылында жашаган Газдановдордун үй-бүлөсү жети уулдуу болушкан. Бир баласы 1941-жылы Москванын жанында каза болгон. Дагы экөө 1942-жылы Севастополду коргоо учурунда набыт болушкан. Үчүнчү уулунан кара кагаз келгенде күйүтүнө чыдабай апасы каза болот. Газдановдордун дагы үч уулу Новороссийскиде, Киевде, Белоруссияда болгон салгылашууларда курман болушкан. Айылдык почточу Берлинди алууда каза болгон акыркы, жетинчи уулунун кара кагазы келгенде угузуудан баш тарткан. Анан айыл аксакалдары кайгылуу кабарда угузууга келгенде атасы жалгыз небересин кучактап, босогодо отурган экен. Аны көргөн адамдын жүрөгү чыдабайт эле...

1963-жылы айылга айкел орнотулган. Анда кайгылуу эне жана жети учкан куштун элеси тартылган. Эстеликке дагестандык акын Расул Гамзатов зыярат кылып, бул окуяга жүрөгү канап, авар тилинде ыр жазган. Поэманы орус тилине чыгыш поэзиясынын белгилүү котормочусу Наум Гребнев оодарган. Бул котормо баарыбызга тааныш.

-- Ырга обондун жаралышы да кызыктуу баян экен...

-- Поэма атактуу ырчы Марк Бернстин көңүлүн бурат. Ал үчүн согуш абдан жаралуу, терең тема болгон. Ырчы дароо Ян Френкелге ушул саптардагы ырга музыка жазып берүү өтүнүчү менен кайрылат. Ошентип иш башталгандан эки ай өткөндөн кийин Френкель алгачкы вокалын жазып, дароо Бернске телефон чалат. Ал келип угуп, ыйлап жиберет. Френкель бул жолугушуу боюнча “Бернс сезимтал адам эмес болчу, бирок ага бир нерсе чындап тийгенде ыйлачу” деп эстеди. Андан кийин ырдын үстүндө иштөө тезирээк жүргөн.

Бернс ошол учурда өпкө рагы менен ооруп жаткан. Музыканы уккандан кийин баарын шаштыра баштаган. Френкелдин айтымында, Бернс аз убакыт калганын сезип, өзгөчө ушул ыр менен жашоосуна чекит койгусу келген. Ал буга чейин кыйынчылык менен кыймылдап жаткан, ошентсе да 1969-жылдын 8-июлунда анын уулу Бернсти ыр жаздырган студияга алып келет. Ыр бир эле дубль менен жазылат. Бир айдан кийин, 16-августта айтылуу ырчы Марк Бернст көз жумат.

Расул Гамзатов

Турналар

Кээде мага, кайран аскер жигиттер

Кала берген кан майдандан кайтпастан

Турна болуп кетишкендей туюлат,

Турпагына кара жердин жатпастан.

Унут калган ошол күндөн бул күнгө

Учат алар, бизди көрсө үн салып.

А болбосо, арман толгон көз менен

Асман бетин тиктейт белек мынчалык?

Карап турсам бүгүн дагы күүгүмдө

Каркыралар туман жарып, асмандай,