Бакытбек Жумагулов, серепчи: “Бакиевдин келиши көп чакырыктарга “жем” таштайт”
-- Бакытбек Сатымбаевич, эл арасында “Курманбек Бакиев келет” деген имиштер арбын айтыла баштады. Курманбек Бакиевдин Кыргызстанга кайтышы менен “эски карт сыйрылып”, Алмазбек Атамбаевдин рейтинги көтөрүлүп, жаңы саясый ачылыштарга күбө болбойбузбу?
-- Саясый мурасы оор инсан Курманбек Бакиевдин келиши, албетте, Кыргызстандагы ички саясый кырдаалга таасир этиши мүмкүн, бирок бул таасирдин көлөмү жана мүнөзү бир нече факторлордон көз каранды. Эгерде бийлик анын келишин чакырык катары кабыл алса, анда төмөнкүлөр болушу мүмкүн:
-- оппозицияга же нааразы адамдарга каршы репрессиялык чараларды күчөтүү;
-- башкарууну көрсөтүү үчүн символикалык же реалдуу кадамдар (митингдер, билдирүүлөр, камакка алуулар ж.б.);
-- «стабилдүүлүктү» демонстрациялоо үчүн өкмөттү жактаган күчтөрдү мобилизациялоо. Ошондой эле келүү макулдашылган же унчукпай бекитилсе, мурдагы элитаны мыйзамдаштыруу үчүн тарыхты “кайра жазуу” аракети жана элитанын тактикалык жакындашуусу же консолидациялоо болушу мүмкүн.
-- Ага коомдун реакциясы кандай болотдеп ойлойсуз?
-- Калктын реакциясы эки ача болушу мүмкүн. Маселен, коомдун бир бөлүгү, өзгөчө 2010-жылдагы окуялардан жапа чеккендер муну эстутумга жана адилеттүүлүккө чыккынчылык катары кабыл алышы ыктымал. Башка бир бөлүгү кайра жарашуу ишарасы катары кабыл алуу менен тосуп алат. Мүмкүн митингдер, нааразычылык акциялары провокация болушу мүмкүн.
-- Ал учурду оппозициялык күчтөр пайдаланып кетпейби?
-- Эгерде оппозиция Бакиевдин сапарын консолидация жана мобилизациялоо үчүн шылтоо катары колдонсо, анда бул жагдай өкмөткө каршы маанайды күчөтөт. Өкмөт катуу реакция кылса, саясый кризиске фон түзүүгө аракеттер болот.
Жыйынтыктап айтканда, Бакиевдин сапары ички саясый кырдаалга таасирин тийгизиши мүмкүн, бирок бул таасирдин мүнөзү бийлик, оппозиция, эл жана эл аралык өнөктөштөр кандай кабыл аларына жараша болот. Сценарий кыска мөөнөттүү ызы-чуусунан, тереңирээк саясый тирешүүнүн башталышына чейин өзгөрүшү мүмкүн.
-- Баса, Эдил Байсалов билимдүү кадрлар жетишпей жатканын баса белгилеп, алдыга коюлган пландар аткарылбай калганын жазды. Эмнеге жогорку деңгээлдеги адистер бийлик менен кызматташууга барышпайт?
-- Кыргызстанда мамлекеттик кызматка компетенттүү адистерди тартуу бир катар структуралык, экономикалык жана маданий факторлор менен татаалдашкан. Мен ушул суроого жооп берүү үчүн Кыргызстанда мамлекеттик кызматка компетенттүү адистер барбаганынын себебин түшүндүрүп, факторлорду саноого аракет кылайын.
Эң биринчиден, төмөн эмгек акы компетенттүү адистердин кызматка тартууда терс таасирин тийгизет. Маселен, мыкты адистерге жеке сектор, эл аралык уюмдар жана бейөкмөт уюмдар алда канча жогору кирешени сунуштайт. Мамлекеттик кызматта иштегендердин маянасы көбүнчө эң негизги муктаждыктарды да жаба албайт. Ошондой эле чектелген карьералык өсүштөр кесипкөйлүккө эмес, байланыштардан көз каранды. Ошон үчүн кызматтан кызматка көтөрүлүү көбүнчө тышкы талапкерлер үчүн жабык болот. Коррупциялык системалар дагы мыкты кадрлардын мамлекеттик кызматка иштешине тоскоолдук жаратат. Системага ишенбөөчүлүк дагы чоң күмөн саноолордун жаралышына шарт түзөт. Анткени, өз тажрыйбасына, билимине ишенген адистер коррупция гүлдөп жаткан чөйрөнүн бир бөлүгү болгусу келбейт. Тагыраагы, ичинен "эч нерсени өзгөртүү мүмкүн эмес" деген сезимде болушат. Бюрократизм жана эскирген иш методдору дагы билимдүү кадрларды иренжитет. Жумушта көп убакыт мааниси жок отчеттуулукка жана кагаз иштерине коротулат. Ошондой эле демилгелер кубатталбайт. Өсүп-өнүгүүнүн жоктугунан мамлекеттик кызматты өнүгүүнүн же таасир этүүнүн жолу катары эмес, «саз» катары кабылдашат.
-- Айтканыңызга ынаналы, койгон дооматтарыңызды туура дейли, эми бул абалдан чыгуу үчүн эмне кылса болот?
-- Кадрлардын резервин түзүп, жаш адистерди сынак аркылуу тандоо программасы, ачык өсүү системасын түзүү керек. Стипендиялар жана мамлекеттик сектордо ишке орношууга кепилдик берилген программаларды иштеп чыгуу зарыл. Казакстандагы «Болашактын» үлгүсүн алсак болот. Ошондой эле мамлекеттик кызматтын кадыр-баркын көтөрүү боюнча реформалар менен ийгиликке жеткен мамлекеттик кызматкерлерди үлгү кылып, башкаларды шыктандырган компания уюштуруу зарыл.
Колдон келсе, мамлекеттик кызматты идеяларды ишке ашыра турган жана өлкөгө кызмат кыла турган жер катары даңазалаш керек. Шарттарын жакшыртып, бөлүмдөрдүн IT сабаттуулугун жогорулатып, эскирген процедуралардан арылуу абзел.
-- Мисалы?
-- Системанын ичиндеги коррупция менен күрөшүү. Кызматтар үчүн сынактарга көз карандысыз байкоочуларды тартуу. Абийирдүү кызматкерлерди кысымдан жана “ички коррупциядан” коргоо. Эл аралык тажрыйбасы бар адистерди убактылуу тартуу программаларын иштеп чыгып, алардын тажрыйбасын пайдаланып, жеке сектордон убактылуу өтүү механизмдерин киргизүү зарыл.
"Азия Ньюс" гезити
